Jane Goodall Enstitüsü’nün kurucusu ve BM Barış Elçisi dünyaca tanınmış etolog, doğa korumacı ve aktivist Dr. Jane Goodall, 91 yaşında doğal nedenlerle yaşamını yitirdi.

Dr. Goodall, Tanzanya’nın Gombe bölgesinde 65 yıl süren yabani şempanze araştırmalarıyla dünyaca tanındı. Yaşamının ilerleyen yıllarında ise çalışmalarını genişleterek insan hakları, hayvan refahı, türlerin ve çevrenin korunması gibi konularda uluslararası ölçekte bir savunucu haline geldi.

Jane, gençlerin doğayı koruma ve dünyayı iyileştirme yolunda harekete geçmelerine yürekten inanıyordu. Hem yabandaki hem de esaret altındaki şempanzelere yönelik pek çok eğitim girişimine liderlik etti. Evrimin gizemine duyduğu hayranlık ve yeryüzündeki tüm yaşam biçimlerine duyduğu derin saygı, onu her zaman yönlendiren pusulasıydı.

Jane, Valerie Jane Morris-Goodall adıyla dünyaya geldi. Babası iş insanı ve yarış otomobili pilot Mortimer Herbert Morris-Goodall, annesi ise yazar Margaret Myfanwe Joseph’ti.

Çocukluğundan itibaren yaban hayatına derin bir ilgi duyuyordu; doğa ve hayvanlar üzerine yazılmış kitapları büyük bir merakla okurdu. En büyük hayali Afrika’ya gidip hayvanları gözlemlemek ve onlar hakkında kitaplar yazmaktı. Bu hayalini gerçekleştirmek için garsonluk yaparak Kenya’ya deniz yolculuğu bileti alacak kadar para biriktirdi. O dönemde kendisine, saygın bir paleontolog olan Dr. Louis Leakey ile tanışması tavsiye edildi. Leakey, Jane’i Nairobi’deki Ulusal Müze’de sekreter olarak işe aldı ve bu, onun Louis ve Mary Leakey ile birlikte Olduvai Vadisi’nde fosil araştırmalarına katılmasının yolunu açtı.

Louis Leakey, Jane’in sabrına ve kararlılığına orada tanık olduktan sonra, onu Tanzanya’ya giderek Gombe ormanlarında yaşayan şempanze ailelerini incelemeye davet etti. Yıllar sonra Jane, “Aslında herhangi bir hayvanı inceleyebilirdim,” diyecekti; ancak insanın en yakın yaşayan akrabası olan şempanzeleri yaban hayatında gözlemleme fırsatını bulduğu için kendini son derece şanslı hissediyordu.

14 Temmuz 1960’ta Jane, Gombe’ye ilk kez ayak bastı. Burada, şempanzelerin davranışlarını anlamada kendine özgü bir yaklaşım geliştirdi ve onların alet kullandığını keşfetti. Bu gözlem, “insan olmanın ne anlama geldiğini yeniden tanımlayan” bir buluş olarak kabul edildi.

Louis Leakey, Jane’in çalışmalarının ancak bilim dünyasında sağlam bir akademik temele oturursa ciddiye alınacağını biliyordu. Bu nedenle, onun için Cambridge Üniversitesi’nde, Newnham College’da etoloji alanında doktora yapma fırsatı sağladı. Jane, 1965 yılında The Behaviour of Free-Living Chimpanzees in the Gombe Stream Reserve (Gombe Deresi Rezervindeki Serbest Yaşayan Şempanzelerin Davranışları) başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. Üç aylık bir araştırma olarak başlayan bu çalışma, onlarca yıl sürecek olağanüstü bir bilimsel programa dönüştü ve bugün hâlâ sürüyor.

Jane iki kez evlendi. İlk eşi, Hollandalı baron ve yaban hayatı fotoğrafçısı Hugo van Lawick’ti. Jane ve Hugo, 1974 yılında yollarını ayırdı. Daha sonra Jane, Tanzanya milletvekili ve Tanzanya Ulusal Parklar Müdürü olan Derek Bryceson ile evlendi. Derek’in 1980’deki vefatına kadar birlikte yaşadılar.

Yaşamı boyunca Jane, hem yetişkinler hem de çocuklar için otuza yakın kitap kaleme aldı; çok sayıda belgesel ve filmde yer aldı, izleyiciyle buluştu. 2019 yılında National Geographic, onun yaşamını ve çalışmalarını konu alan Becoming Jane (Jane Olmak) adlı gezici sergiyi başlattı. Sergi hâlen Amerika Birleşik Devletleri’nin farklı şehirlerinde gösterilmeye devam ediyor. En son eseri The Book of Hope: A Survival Guide for Trying Times (Umudun Kitabı: Zor Zamanlar İçin Hayatta Kalma Kılavuzu), yirmiden fazla dile çevrildi ve dünya çapında büyük ilgi gördü.

Aldığı ödüller ve övgüler, insan başarısının sınırlarını zorlayan nitelikteydi. 2002 yılında Birleşmiş Milletler Barış Elçisi unvanıyla onurlandırıldı. İki yıl sonra Buckingham Sarayı’nda kendisine İngiliz İmparatorluğu Nişanı (Dame Commander of the Order of the British Empire, DBE) payesi verildi. Jane ayrıca Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık Özgürlük Madalyası, Fransız Onur Nişanı (Légion d’honneur), Benjamin Franklin Yaşam Bilimleri Madalyası, Japonya Kyoto Ödülü, Gandhi–King Şiddetsizlik Ödülü, Tanzanya Madalyası ve Çevresel Başarı için Tyler Ödülü gibi dünyanın en saygın ödüllerine layık görüldü. Bunun yanı sıra, dünyanın dört bir yanındaki yerel yönetimler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları da doğaya, bilime ve insanlığa yaptığı katkılar nedeniyle onu saygıyla onurlandırdı.

Jane, 1977 yılında Gombe’deki araştırmaları desteklemek amacıyla Jane Goodall Enstitüsü’nü (JGI) kurdu. Bugün, 25 farklı ülkede faaliyet gösteren JGI ofisleri, doğa koruma, bilimsel araştırma ve eğitim alanında çeşitli programlar yürütüyor.

1991 yılında ise Jane, her yaştan çocuk ve genci kapsayan küresel bir çevre ve insani dayanışma programı olan Roots & Shoots’u başlattı. Program, Tanzanya’nın Dar es Salaam kentinde yalnızca 12 lise öğrencisiyle başladı; bugün ise 75’ten fazla ülkede faaliyet gösteriyor. Roots & Shoots üyeleri, hayvanlar, çevre ve yerel topluluklar için somut projeler geliştirerek olumlu değişim yaratmaya teşvik ediliyor.

2017 yılında Jane, hayatını adadığı çalışmaların ve programların devamlılığını sağlamak amacıyla Jane Goodall Miras Vakfı’nı kurdu.

Yaşamı ve olağanüstü kariyeri boyunca Jane, bilim insanlarına ilham verdi; farklı kuşaklardan insanlara umut aşıladı ve hepimize şunu hatırlattı: “Her birimiz her gün fark yaratırız – önemli olan, ne tür bir fark yaratacağımıza karar vermektir.”

Onun mirası; Gombe’de süren araştırmalar, toplum temelli koruma programı Tacare, Güney Afrika’daki Chimp Eden ile Kongo Cumhuriyeti’ndeki Tchimpounga koruma alanları ve Roots & Shoots aracılığıyla gençleri doğa, hayvanlar ve topluluk için harekete geçirmesiyle yaşamaya devam ediyor.

Jane, yılın neredeyse üç yüz gününü seyahat ederek geçiriyordu; ancak evi her zaman Birleşik Krallık’ın Bournemouth kentinde, büyükannesi ve annesinin de yaşadığı evdi. Kız kardeşi Judy Waters ve ailesi, yıllar boyunca Jane’in çalışmalarına büyük destek verdiler; eve her dönüşünde onu sevgiyle karşıladılar. Jane, ardında sevgi dolu bir aile, umut dolu bir miras ve ilham olmaya devam eden bir yaşam hikâyesi bıraktı.

Jane, 1991 yılında Roots&Shoots programını başlatarak dünyanın her yerinde gençlere ve çocuklara ilham olacak bir yol açtı. Roots & Shoots Türkiye’ye yapılacak her destek , onun hayati çalışmalarını sürdürmemizi sağlayacak.